KONSEP
PERAKAUNAN ISLAM
- Pengenalan
Setiap
transaksi memerlukan catatan bagi memastikan kebenaran, kepastian, keterbukaan
dapat dilaksanakan. Ia juga manjadikan sesuatu urusan lebih sistematik dan
menjadikan semua pihak yang terlibat bersifat amanah dan bekerjasama untuk
kejayaan semua urusan mereka.
- Definasi Perakaunan Islam
Perakaunan
dalam bahasa Arab ialah al-Muhasabah (akaun) atau al-Hisab
(kira-kira) iaitu mengira atau menyukat. Individu yang terlibat dengan
kerja-kerja muhasabah ialah muhasib (akauntan). Ia adalah kawalan
pergerakan keluar-masuk wang atau harta dengan catatan yang teliti dan
tersusun.
Menurut
American Accounting Association (1966); Perakaunan ialah “…proses mengenalpasti,
mengukur, mengkomunikasikan maklumat berbentuk ekonomi untuk membolehkan
pertimbangan berpengetahuan dan keputusan dibuat oleh pengguna maklumat itu”.
Muhammad
Kamal Attiyah pula menegaskan bahawa perakaunan ialah; “…Satu pengiraan
hasil-hasil kerja yang halal menurut kaedah syarak dengan pelaksanaan berdasarkan
perbandingan pendapatan dan kos”.
Dari
perbincangan di atas dapat disimpulkan bahawa perakaunan Islam adalah satu
sains sosial yang berasaskan laporan kewangan dengan tujuan untuk menyatakan
kebenaran, kepastian dan keadilan kepada semua pihak yang terlibat.
- Prinsip Asas Perakaunan
Islam
Menulis, mencatat dan merekod semua aktiviti kewangan.
Mengadakan saksi yang boleh dipercayai.
Keseimbangan kira-kira dan ketepatan ukuran.
Tugas manusia untuk menguruskannya dan Allah pemilik semua harta.
- Sejarah Perkembangan
Perakaunan Islam
- Tahap Kegemilangan
Pada
zaman Rasulullah s.a.w., baginda memerintahkan para sahabat mengira dan
mencatat atau merekodkan keluar-masuk wang atau harta negara semasa memungut
zakat dan sedekah. Begitu juga baginda melaksanakan kewajipan membayar zakat
menggunakan kaedah perakaunan iaitu mata wang yang digunakan adalah mengikut
nilaian semasa dan setiap pernyataan mesti mempunyai cop pengesahannya.
Pada
zaman Umar al-Khattab, beliau menubuhkan jabatan khusus untuk urusan perakaunan,
pengurusan aset Bait al-Mal direkod, setiap aktiviti kewangan direkod
dalam buku catatan harian dengan tarikh, hari, bulan dan tahun. Prinsip
keseimbangan (catatan beregu) telah dipraktikkan dengan menggunakan istilah al-Hisab.
Penggunaan mata wang dinar (emas) dan dirham (perak) diperkenalkan utuk
mewujudkan keadilan dan menggelakkan unsur riba.
Pada
zaman Umaiyyah dan Abbasiyah, wilayah Islam berada di puncak kemajuan
(ketamadunan) apabila Islam menjadi rujukan ilmu pengetahuan, berlaku peluasan
kuasa dan wilayah, kaedah percukaian (zakat), perdagangan antarabangsa,
pengurusan Bait al-Mal. Kerajaan Abbasiyah menggunakan angka tertentu
dalam dalam urusan jual-beli, pembahagia harta rampasan perang (al-Ghanimah),
pembahagian pusaka (al-Faraid), mengukur tanah, menyukat, menimbang.
Sebagai contohnya 404 ditulis TD, 400 ditulis T dan 4 sebagai D. Kemudiannya
mereka mengikut sistem angka yang diambil dari tamadun India iaitu angka kosong
(zero) di samping penggunaan sembilan angka yang lain bagi memudahkan
penyelesaian masalah pengiraan, menulis pecahan, perpuluhan serta sistem
persamaan. Pengawasan rapi dilakukan ke atas harta benda negara. Proses semakan
penyata dilakukan oleh pihak lain berdasarkan laporan asal dan dokumen
berkaitan untuk mengesahkannya.
- Tahap Kemerosotan
Kemerosotan
berlaku apabila berlaku perpecahan dunia Islam dan kekalahan kepada bangsa
Monggol pada tahun 1258M di tangan Hulagu Khan yang bertindak membakar Bait
al-Mal (Pusat Harta) dan Bait al-Hikmah (Pusat Ilmu Pengetahuan) dan
kejatuhan Andalus yang menyebabkan khazanah perbendaharaan ilmu Islam
dimusnahkan ataupun dipindahkan secara gelap ke dunia Barat. Pemimpin saling berebut kuasa menjatuhkan antara satu
sama lain. Ulama berijtihad untuk saling mengikut kehendak pemerintah dan tidak
melakukan usaha berijtihad untuk membangunkan ummah. Bahkan mendakwa “pintu
ijtihad telah tertutup” sehingga menyebabkan bidang perakaunan terputus
dari ilmu-ilmu Islam. Negara Islam berpecah kepada wilayah-wilayah kecil dan
muncul pemerintah yang laparkan kuasa, mementingkan kesenangan, harta sehingga
mengenepikan ajaran Islam. Dalam masa yang sama imperialisme Barat menerjah
Dunia Islam sehingga banyak wilayah Islam tunduk kepada penjajah Barat seperti
Inggeris, Belanda, Portugis, Italy dan Peranchis. Bahkan empayar Uthmaniyah
Turki juga berjaya disekularkan apabila Mustafa Kamal Atartuk berjaya mengambil
alih kuasa dengan menyingkirkan Sultan Abdul Hamid. Sekaligus melemahkan umat
Islam dan ilmu-ilmu Islam.
- Tahap Kebangkitan Semula
Pada
abad 20M, berlaku kesedaran umat Islam untuk kembali menghayati Islam sebagai
Cara Hidup (Islam a Way of Life) dalam semua bidang termasuk ilmu
perakaunan. Pengkajian perakaunan menjadi perbahasan di samping ilmu ekonomi
Islam untuk usaha membebaskan umat Islam dari belenggu riba. Kemerdekaan
kebanyakan negara Islam dari penjajahan Barat telah memaksa umat Islam mengisi
erti kemerdekaan. Banyak persidangan, konferensi dan seminar mengenai pelbagai
ilmu Islam diperincikan untuk agenda bertindak umat Islam.
- Objektif dan Kepentingan
Perakaunan Islam
Memelihara harta. Kuantiti dan
kualiti harta terpelihara dengan pasti.
Catatan bertulis sebagai
pembuktian sekiranya berlaku perselisihan antara pihak-pihak yang terlibat.
Merealisasikan Maqasid
Syariah. Menegakkan syiar Islam. Harta adalah milik Allah.
Melaksanakan keadilan. Memastikan hak semua yang terlibat dalam aktiviti pengurusan
harta terpelihara.
Dapat membantu mengambil keputusan berdasarkan catatan, angka dan fakta
yang berkaitan.
Menentukan hasil untuk dikeluarkan zakat. Membantu menyediakan penyata
kewangan yang teratur sehingga sempurna kunci kira-kira bagi mengetahui
untung-rugi, kos dan modal.
- Ciri-ciri dan Perbezaan Perakaunan Islam dan
Perakaunan Konvensional
Sumber perakaunan Islam. Merujuk kepada
al-Quran dan al-Sunnah. Berasaskan wahyu dan pemikiran manusia yang bersendikan
ajaran agama.
Penekanan kepada aspek nilai dan etika. Semua harta mesti berpunca dari aktiviti yang dibenarkan syarak. Untuk
kesejahteraan dunia dan akhirat dan bebas dari sebarang penyelewengan.
Akauntan dan saksi mesti seorang yang bertanggungjawab, amanah, berakhlak
dan boleh dipercayai.
Membezakan jenis harta yang dibenarkan dan dilarang syarak. Menjauhi riba,
penyelewengan harta, aktiviti tidak berakhlak dalam mengurus harta. Ia
merupakan aktiviti yang bersifat ibadah.
Mempastikan maklumat yang tepat dalam laporan kewangan. Mementingkan
kebenaran dan kejujuran (akauntabiliti) sesama manusia dan berdasarkan nilaian
serta harga semasa.
- Penutup